Alevi Öğretisinde Dergâhların Konumu ve İşlevleri-3
Osmanlı şeri hükümeti merkezi yapısının baskıları ve saldırıları karşısında Alevi Dergâhlarında yetişmiş kişilerin, talipler arasındaki Alevi itikat ve inançları gizlilikle yürütülmüştü. Alevi Ocaklarında, evlerde nefeslerin, cemlerin yapıldığı yerlerde taliplerin görgüsü görülmüş, musahip olma, yola girme gibi Alevi öğretileri Dergâhlarda sürdürülmüştü.
Taliplerin, bir arada olması, yardımlaşmayı, dayanışmayı esas almaları sağlanmıştı. Dürüstlük, doğruluk üzerinden; eline, beline, diline sadık insanlar yetiştirmiş, insanı ayırmadan “72 millete aynı nazarla bakmıştır.” Temel amaçları doğru ve dürüst yaşamayı, hak yememeyi, mazlumun, ezilenin yanında olmayı, haksızlıklara karşı durmayı, talipler arasında yaşatmaktı.
Dergâhlar, bazen ve çoğu hallerde “ruhani sağaltım”, “mucizevî sağaltım” yerleri olmuştu. İnsanlar Dergâhları, “ruhen huzur bulduğu” yerler olarak kabul etmişler. Bu bakımdan Dergâhlar, hastane görevi de görmüş, sır, hikmet, keramet anlayışına, inanarak buralarda sağaltım hizmetleri almışlar.
Alevilikte Dergâhlar, insanlığa ışık tutan yerlerdi. Asıl amaçlardan biride Kamil İnsan yetiştirmekti. Kamil İnsan eliyle hakikate erişerek “Kamil Toplum” yaratmaktı. Bilgece eğitim alanlar, İnsani Kamil olma yolunda, Kamil Toplum Projesiyle yola devam etmişler. Bağnazlığa, gericiliğe, şeriatçı, yobaz anlayışlara karşı olmuşlar. Pir, talip ilişkisiyle El ele, El Hakk’a inancı içerisinde, dayanışma göstermiş, niyaz alıp, niyaz vermişler. İnsanlara faydalı olmayı, dayanışmayı, bir olmayı, birlikte üretip birlikte paylaşmayı öğretmişler. Bu uğurda da dünya insanlığın ortak evidir. Öyleyse nimetleri de ortak paylaşılmalıdır anlayışını savunmuşlar.
Anadolu’dan Balkanlar’a, kısmen Mısır’a ve Yakındoğu ülkelerine dek, geniş bir coğrafyaya yayılmış olan Alevi Bektaşi Dergâhlarının ana merkezi Hacıbektaş’taki Pir Eviydi. Anadolu’da, Rumeli’de, Balkanlarda pek çok Dergâh vardı. Balkanlar da en çok yer edinen Dergâhlar Arnavutluktaydı. Osmanlının son zamanlarına gelindiğinde Alevi Dergâhlarının sayısı 600’den fazlaydı.