Dünya Ana Diller Günü
İlk defa Afganistan’da Bengal halkının Bengal dili için mücadele etmesiyle 21 Şubat UNESCO tarafından Dünya Ana Diller Günü olarak kabul edildi.
UNESCO, bir dilin yaşamasını 9 koşula bağlı olarak açıkladı. Bunların başında:
*Dili konuşan insan sayısı
*Dilin çocuklara öğretime durumu
*Dilin öğretilmesini sağlayacak kitapların bulunması
*Ulusun kendi diline karşı olan tavrı ve diğer koşullar…
Bugün dünyada konuşulan 5 binden fazla dil var. Bunlardan 2500’ü tehlikeyle karşı karşıyadır.
Dünyada 10 kişiden fazla birey tarafından konuşulan 199 dil kalmış. Bu diller ilk 10 ya da 15 yıl içinde ölü diller arasına girecek.
Bugün Endonezya’da yerel dillerden olan Sunda kabilesine ait Lenguli dilini konışan 4 kişi kalmış.
Ukrayna’da ise sadece 6 kişi tarafından konuşulan Karaim dili yok olmakla karşı karşıya.
ABD’de Oklahoma Eyaletinde Viaita dilini konuşan 10 kişi yaşıyor.
Yine ABD’de, Alaska’da, Eyak dilini bilen son birey Marie Smith Jones 2008’de ölünce, Eyak dili de ölü diller arasına girdi.
Hint Okyanusundaki Andaman adalarında dünyanın en eski halkı olan Bo kabilesinin 85 yaşındaki temsilcisi Boa So adındaki kişiydi. Boa So, 2004 Tusunami felaketinde kurtulduğunda Bo kabilesinin 52 temsilcisi yaşıyordu. Onlar da Bo dilini bilmiyorlardı. Boa So 2010’da öldü. Bo dili de ölü diller arasına girdi. Bo’ların binlerce yıldır Andaman Adalarında yaşadıkları biliniyor.
Rusya ve Kafkasya’da; Aynu, Yugsk, Aleut, Tersk-Saam, İtleman dilleri ve halkı yok olmakla karşı karşıya.
Yine Kafkasya’da; Udmurut, Yidıs (Yahudi Almancası), Avar, Dargi, Lezgi, Lak, Tabasaran, Anguh, Rutul (Dersim Rutullarıyla aynı kabileler), Hinagu, Tshakhar gibi halklar ve diller yok olmakla karşı karşıya.
Kafkasya’da 13 dil, Rusya’da 22 dil yok olmakla yüz yüze.
Dersim’de konuşulan Dımıliceyi UNESCO, yakın gelecekte yok olacak diller arasında kabul etti.
Türkiye’de Wubıh dilini bilen Tevfik Esenç, 1982’de İstanbul’da Sular İdaresinde çalışırken ölünce, Wubıh dili de ölü diller arasına girdi. Bugün Türkiye’de 250 binden çok Wubıh yaşamaktadır. Wubıhların nüfuslarının tamamı 1864 Kafkas- Rus savaşları döneminde Osmanlıya sürgün edilmişlerdi.
İnsanın doğayı anlama, kavrama kültürü dili doğurmuştu. Türlü olayları, dünü bugüne dil taşımıştı. Dili yaşatan insandır. Dilin önündeki engeller kaldırılmalıdır. Dil insandır. Dili yaşatmak, insanı yaşatmaktır. İnsanı yaşatmak dili yaşatmaktır. Dilin ölümü insanın ölümüdür.
Turabi SALTIK
